PRIVATIZIMI
NË KOSOVË
Prishtinë,
25 shkurt 2004 (KeL) Behxhet Shala,
drejtor ekzekutiv
Informacionet e fundit rreth vazhdimit
të procesit
të filluar
të privatizimit janë shumë kontradiktore.
Ndërsa
anëtarët ndërkombëtarë të Këshillit
të Drejtorëve pohojnë se është gjetur
zgjidhja për
debllokimin e procesit, anëtarët lokalë konsiderojnë se
pikërisht tash është bllokuar
totalisht procesi
i privatizimit në Kosovë. Nëse
janë të sakta të dhënat se
duhet të bëhet revidimi i tenderëve
tashmë të përfunduar, atëherë gjithsesi është më afër
realittit vlerësimi i anëtarëve
lokalë të Këshillit
të Drejtorëve të AKM-së.
PRIVATIZIMI
NË KOSOVË
•
Roli i organeve lokale të pushtetit, përkatësisht
i institucioneve të përkohshme të Kosovës,
në procesin e deritashëm të privatizimit,
në kuptimin praktik dhe operativ, është aq
i
margjinalizuar sa ato, në rastin më të mirë,
mund të shfaqin mendimet dhe të paraqesin
qëndrimet e veta, por, nëse ato nuk
janë në pajtim me mendimet dhe qëndrimet
e aktorëve
ndërkombëtarë, nuk e obligojnë me
asgjë as UNMIK-un as Agjencinë Kosovare
të Mirëbasimit - kompetente për
implementimin e këtij procesi
•
Ndërmarrjet shoqërore tash më se
katër vjet janë “ngrirë” nga
ana e UNMIK-ut pa kurrfarë mbështetjeje
ose përkrahjeje ndërkohë që punëtorët
e tyre, tash një kohë të gjatë,
jetojnë me
frikë se kur do të shpallet tenderi
për privatizimin e ndërmarrjeve të tyre
dhe çfarë do
të jetë fati i tyre
•
Kumtesë e lexuar në seminarin ndërkombëtar
të organizuar nga Organizata Ndërkombëtare
Ortodokse Bamirëse IOCC në Beograd
mbi kolizionin e akteve ligjore dhe procesin
e
privatizimit në Kosovë Procesi i privatizimit të suksesshëm,
i cili është parakusht për zhvillimin
e ekonomisë moderne të tregut,
hapja e vendeve të reja të punës
dhe fitimi i së drejtës për anëtarësim
në integrimet
evropiane gjithsesi është një nga
sfidat më të rëndësishme
me të cilat po përballet Kosova e
pasluftës dhe me të cilat, sipas të gjitha
gjasëve, do të ballafaqohet edhe një kohë.
Kosova, si dihet, është rajon ku ka
filluar më së voni procesi i privatizimit
në Evropë. Eshtë e
vërtetë se edhe në Kosovën
e paraluftës ka qenë instaluar rregullativa
e caktuar ligjore për fillimin
dhe zbatimin e këtij procesi aq qenësor,
por, për shkak të rrethanave të njohura,
që nuk janë temë e
kësaj fjale, më shumë se një dekadë praktikisht
ka vendnumëruar.
Si në të gjitha rajonet e ish-RSFJ,
edhe në Kosovë, vetëm pas proceseve
të njohura të ndryshimeve,
deri diku janë krijuar kushtet
që të fillojë procesi i privatizimit
të ndërmarrjeve
shoqërore.
Edhe në këtë pikëpamje, pra
edhe në pikëpamje të fillimit
dhe të zbatimit të procesit të privatizimit,
Kosova është rajon karakteristik jo
vetëm në Ballkan, por lirisht mund
të themi, edhe në Evropë dhe
në botë.
Nëse për asgjë tjetër, atëherë për
faktin se procesin e privatizimit po e implementon
Misioni i
Përkohshëm i Kombeve të Bashkuara
në Kosovë (UNMIK) ku, roli i organeve
lokale të pushtetit,
përkatësisht i institucioneve të përkohshme
të Kosovës, në kuptimin praktik
dhe operativ, është aq i
margjinalizuar sa ato, në rastin më të mirë,
si anëtarë të organeve të caktuara
(p.sh. anëtarë të Këshillit
të Drejtorëve të AKM)
mund të shfaqin mendimet dhe të paraqesin
qëndrimet e veta, të cilat,
nëse nuk janë në pajtim
me mendimet dhe qëndrimet e aktorëve
ndërkombëtarë, nuk e
obligojnë absolutisht me asgjë UNMIK-un
dhe Agjencinë Kosovare të Mirëbasimit
(AKM).
A e kanë përcaktuar UNMIK-u
dhe institucionet e përkohshme të Kosovës
bazën
juridike
për fillimin e procesit të privatizimit
Në këtë situatë, dalin në sipërfaqe
disa çështje shumë interesante,
të cilat do të provojmë t’i
elaborojmë në këtë ekspoze.
- Së pari shtrohet çështja që kemi
përmendur në temën rreth kolizionit
të dispozitave juridike. Të gjitha
Rregulloret e nxjerra deri tash, duke përfshirë edhe
Rregulloret mbi privatizimin në Kosovë,
në preambulat e veta mbështeten në autorizimet
e dhëna Përfaqësuesit Special
të Sekretarit të Përgjithshëm
të Kombeve të Bashkuara
(PSSPKB) në Rezolutën 1244/1999 të Këshillit
të Sigurimit
të OKB të 10 qershorit të vitit
1999.
Në këtë Rezolutë, në pikën
2, numërohen në mënyrë taksative
detyrat themelore të UNMIK-ut, e në kuadrin
e kësaj pike, vetëm në një rast
përmenden detyrat e UNMIK-ut në fushën
e ekonomisë - të definuara
si “detyrë për mbështetjen
e rikonstruktimit të infrastrukturës
dhe të ekonomisë”.
A e
nënkupton obligimi i cituar i UNMIK-ut
edhe inicimin dhe zbatimin e procesit të privatizimit?
Ndoshta kjo mund të interpretohet edhe në këtë mënyrë meqenëse
ka shumë “hapësirë të zbrazët” për
interpretime të ndryshme, por konsiderojmë se
këtij obligimi të UNMIK-ut do t’i
përgjigjej më tepër
ndërmarrja e hapave konkretë në formë të nxjerrjes
së akteve ligjore dhe të insturmenteve
ndihmëse për implementimin praktik
të tyre, të cilat, për në fillim,
do të shërbenin si mbështetje
për riaktivizimin e reparteve të shumta
prodhuese në Kosovë që kanë mbetur
të zbrazëta tash më shumë se
katër vjet, për përcaktimin
e lehtësive për sigurimin e repromaterialit,
për krijimin e një konkurrence
të shëndoshë në treg,
për pamundësimin e çfarëdo
llojesh të monopolit, për krijimin
e
kushteve për eksportimin e balancuar të produkteve
të vendit dhe për importimin e produkteve
të huaja.
etj.
Megjithëse ekonomia e Kosovës është në degët
më të ulëta, mund të themi
se prej përfundimit të Luftës
së Dytë Botërore,
prapëseprapë, ajo ka reparte prodhuese
e ndërmarrje shoqërore të cilat,
menjëherë pas përfundimit të operacioneve
të luftës në Kosovë, e kanë filluar
me sukses procesin
e rivitalizimit dhe të prodhimit pa kurrfarë mbështetjeje
ose përkrahjeje. Fjala është,
për shembull,
për Fabrikën e Birrës në Pejë ose
Fabrikën e Materialit Ndërtimor në Gjakovë.
Në vend që këtyre
dhe fabrikave të ngjashme t’u jepej
mbështetja përkatëse për
vazhdimin dhe zhvillimin e prodhimit,
ndodh që punëtorët e këtyre
fabrikave, tash një kohë të gjatë,
të jetojnë me frikë se kur do
të shpallet
tenderi për privatizimin e ndërmarrjeve
të tyre shumë të suksesshme dhe çfarë do
të jetë fati
i tyre.
Jo vetëm këto ndërmarrje, por
të gjitha ndërmarrjet shoqërore
tash më se katër vjet janë “ngrirë” nga
ana e UNMIK-ut pa kurrfarë mbështetjeje
ose përkrahjeje. Vetëm nëse dhënia
me qira e disa
lokaleve të tyre do të mund të quhej
mbështetje ose përkrahje punëtorëve
të këtyre ndërmarrjeve
dhe formë e të ashtuquajturit “komercializim” të tyre
që kurrsesi nuk do të thotë privatizim
i tyre.
Eshtë e qartë se “pronësia
shoqërore” është nocion
i panjohur për bashkësinë ndërkombëtare
për
shumë shkaqe të arsyeshme. Mirëpo,
duhet pasur parasysh se edhe “pronësia
shoqërore”, si e
këtillë, në Kosovë nuk është konstituuar
dje ose pardje, por, praktikisht, ajo ka qenë formë themelore
e pronësisë në gjashtëdhjetë vjetët
e fundit prej nga kanë dalë marrëdhënie
të shumta
që janë rrënjosur në vetëdijen
e qytetarëve të Kosovës dhe jo
vetëm të Kosovës. Fundja, duhet
pasur parasysh faktin se pronësia shoqërore,
deshëm apo s’deshëm ta pranojmë këtë,
ka paraqitur
një kohë të gjatë formën
themelore ekzistenciale për qytetarët
e Kosovës dhe të mbarë këtij
rajoni.
Në këtë pikëpamje, konsiderojmë se “ngrirja” e
këtyre ndërmarrjeve në Kosovë brenda
më se katër
vjetëve dhe eliminimi total i tyre nga çfarëdo
përkrahje materiale, profesionale ose së paku
morale, ë
shtë një nga gabimet e adminmistratës
së UNMIK-ut së bashku edhe me institucionet
lokale të
pushtetit në Kosovë. Nuk konsiderojmë se
dhënia eventuale e përkrahjes së vogël
këtyre
ndërmarrjeve do të mund të karakterizohej
si mbështetje pronësisë shoqërore.
Përkundrazi. Me
këtë, megjithatë, do të zbutej
situata shumë e vështirë ekonomike
në Kosovë. Supozojmë se në këto
rrethana të reja edhe procesi
i privatizimit do të zhvillohej më lehtë dhe
nuk do të vinim në
situatë ku, sipas raporteve të Fondit
Monetar Ndërkombëtar, papunësia
e popullsisë ka arritur
shifrën tragjike prej afro 60%.
-Çështja tjetër që shtrohet është a
e kanë përcaktuar UNMIK-u dhe institucionet
e përkohshme të Kosovës
bazën juridike për fillimin
e procesit të privatizimit, përkatësisht
a është krijuar
infrastruktura e kënaqshsme ligjore për
këtë?
Duke bërë krahasimin me legjislacionet
pozitive të shteteve të tjera që e
kanë filluar më herët
privatizimin, mund të vihet në përfundim
se edhe në këtë fushë situata
në Kosovë është specifike.
Në krahasim me vendet përreth, përkatësisht
me bazat e konstituara juridike të tyre
të procesit të privatizimit,
vërehet rregullativa mjaft
e ngushtuar juridike për zbatimin e privatizimit
në Kosovë.
Në Republikën e Serbisë, për
shembull, në favor të procesit të privatizimit
janë 6 akte ligjore dhe
më se 10 akte nënligjore. Në Republikën
e Kroacisë procesin e privatizimit e rregullojnë rreth
20
ligje, kurse në Federatën e Bosnjës
e të Hercegovinës 3 ligje dhe me dhjetëra
akte nënligjore.
Në Kosovë ka filluar procesi i privatizimit,
e Kosova nuk ka ligj mbi privatizimin. Tërë baza
juridike
për fillimin, zbatimin dhe, supozoj, përfundimin
e procesit të privatizimit në Kosovë,
përbëhet nga
këto akte:
- Rregullorja nr. 2002/12, datë 13 qershor
2002, mbi themelimin e Agjencisë Kosovare
të Mirëbesimit
dhe
- Rregullorja nr. 2002/13, datë 13 qershor
2002, mbi formimin e Këshillit të Veçantë të Gjykatës
Supreme të Kosovës për çështjet
që kanë të bëjnë me
Agjencinë Kosovare të Mirëbesimit.
Përpos këtyre akteve, ku Rregullorja
2002/13 nuk përmban dispozita që kanë të bëjnë drejtpërdrejt
me procesin e privatizimit, por përcaktojnë mënyrën
e zgjidhjes së kontesteve eventuale gjyqësore,
në mënyrë indirekte, në infrastrukturën
ligjore të këtij procesi mund të numërohen
edhe:
- Rregullorja nr. 2001/3, datë 12 janar
2001, mbi investimet e huaja në Kosovë dhe
- Rregullorja nr. 2003/13, datë 9 maj 2003,
mbi transformimin e së drejtës së shfrytëzimit
të patundshmërive
në pronësi shoqërore.
Agjencia
Kosovare e Mirëbesimit
me pushtet të pakufizuar mbi të gjitha
ndërmarrjet
shoqërore e publike
Nga të gjitha aktet e përmendura, rolin
kyç, për të mos thënë edhe
të vetëm, e ka Rregullorja nr.
2002/12, datë 13 qershor 2002, mbi themelimin
e Agjencisë Kosovare të Mirëbesimit.
Agjencia
Kosovare e Mirëbesimit është formuar
si organ i mëvetësishëm dhe i
pavarur në pajtim me nenin
11.2 të Kornizës Kushtetuese të Kosovës. “Agjencia
ka statusin e personit juridik dhe veçmas
ka
aftësinë e lidhjes së kontratave,
fitimit, ruajtjes dhe shitjes së pasurisë si
dhe të kompetencës që nënkuptohet
në pikëpamje të kryerjes
së detyrave dhe të kompetencave të dhëna
me këtë Rregullore, si dhe që të padisë dhe
të jetë e paditur”. (Citat nga
neni 1 i Rregullores së përmendur).
Të 23 kompetencat e AKM janë të numëruara
në mënyrë taksative në nenin
6, pika 1 e 2 e
Rregullores së përmendur. Për
të pasur një pasqyrë më të mirë të autorizimeve
të AKM, po
përmendim disa prej tyre:
- Emërimi dhe ndërrimi i drejtorit,
i kryesuesit apo udhëheqësit të ndërmarrjes;
- Emërimi, konfirmimi ose ndryshimi i përbërjes
së të gjithë trupave udhëheqës
në ndërmarrje;
- Ndryshimi i autorizimeve të cilitdo nga
trupat e përmendur;
- Ndërmarrja e kontrollit të drejtpërdrejtë të ndërmarrjes,
duke përfshirë kontot dhe aktivën
e ndërmarrjes dhe drejtimin e tyre si dhe
disponimin e parave dhe të aktivës
tjetër të ndërmarrjes;
- Inicimi i procesit të bankrotimit dhe
likuidimit të ndërmarrjes etj.
Kjo, praktikisht, do të thotë se AKM
ka pushtet të pakufizuar mbi të gjitha
ndërmarrjet shoqërore e
publike, se është i vetmi titullar
i pushtetit në këto ndërmarrje
dhe se diapazoni praktik i
autorizimeve të AKM niset nga emërimi
i pastruesve deri te privatizimi komplet i ndërmarrjeve
të përmendura
dhe se organet e qeverisjes në ndërmarrje
janë vetëm të natyrës formale,
të privuara
prej çfarëdo autorizimesh më të qenësishme.
Struktura
organizative e AKM është si
vijon:
- Këshilli i dejtorëve,
- Drejtori i Menaxhmentit ose Menaxheri,
- Dy zëvendës të Drejtorit të Menaxhmentit
ose të Menaxherit dhe
- Personeli profesional e teknik.
Këshilli i Drejtorëve përcakton
parimet e politikës operative për udhëheqjen
e Agjencisë me
ushtrimin e kompetencave të veta. Veprimtaria
dhe procedura e punës së Këshillit
përcaktohet me
Statutin e Këshillit.
Këshillin e Drejtorëve e përbëjnë 8
anëtarë (4 ndërkombëtare
dhe 4 lokalë). Anëtarët
ndërkombëtarë të Këshillit
janë të caktuar me nenin 12.3 të Rregullores
dhe këta janë:
Zëvendësi i PSSPKB për rikostruktim
ekonomik i cili njëkohësisht është edhe
Kryetar i Këshillit,
Zëvendësi i Zëvendësit të PSSPKB
për rikostruktim ekonomik, Zëvendësi
i PSSPKB për administratë civile
dhe Drejtori i Menaxhmentit ose Menaxheri. Të gjithë i
përgjigjen drejtpërdrejt
PSSPKB.
Katër anëtarët lokalë të Bordit,
gjithsesi, i emëron PSSPKB, nga të cilët
njëri është Zëvendës
i
Kryetarit të Bordit. Tre anëtarë lokalë janë ministrat
e ministrive përkatëse të Qeverisë së Kosovës,
kurse i katërti është Kryetari
i Unionit të Sindikatave të Pavarura
të Kosovës.
Këshilli i merr vendimet e veta me konsensus.
Në qoftë se nuk ka konsensus, bëhet
votimi dhe
secili anëtar ka një votë. Mbase është e
tepërt të thuhet se në rast se
numri i votave është i
barabartë, atëherë mbizotëron
vota e Kryetarit të Bordit
Kompetencat e Këshillit janë të përcaktuara
me nenin 15 të Rregullores në 19 pika,
nga të cila po
veçojmë:
- Këshilli në përgjithësi është përgjegjës
për aktivitetin e Agjencisë dhe, në këtë pikëpamje,
ndërmerr cilindo aksion që e kërkon
Rregullorja;
- Miraton direktivat operative sipas nenit 10
të Rregullores (direktivat që kanë të bëjnë me
ushtrimin e autorizimeve të veta);
- Emëron ose pushon menaxherin dhe zëvendësit
e tij;
- Vendos ndërmarrjet nën administrimin
e drejtpërdrejtë të Agjencisë;
- Miraton planet për riorganizimin e ndërmarrjeve;
- Shet ose bën transferin e pjesës
ose të të gjitha pjesëve të shoqërisë aksionare;
- Vendos për likuidimin;
- Miraton buxhetin dhe planin e punës së Agjencisë etj.
Drejtorin e Menaxhmentit ose Menaxherin e Agjencisë e
emëron Këshilli me propozimin e Kryetarit
të vet. Detyra e Menaxherit dhe e zëvendësve
të tij është zbatimi praktik i
vendimeve të Këshillit.
Kompetencat e Menaxherit dhe të zëvendësve
të tij janë të përcaktuara
me nenin 16 të Rregullores,
nga të cilat po veçojmë:
- Ushtrimin e të gjitha funksioneve që ua
beson Këshilli,
- Zbatimin e punëve të rregullta të Agjencisë në pajtim
me direktivat e Këshillit;
- Paraqet raporte dhe i përgjigjet Këshillit
etj.
Këto do të ishin karakteristikat
themelore të AKM.
Pas gjithë kësaj, e sidomos pas analizës
së hollësishme të të gjitha
neneve të Rregullores 2002/12,
datë 13 qershor 2002, mund të konkludohet
se tërë procesi i privatizimit në Kosovë praktikisht ë
shtë komptencë ekskluzive e një njeriu – PSSPKB
nëpërmjet Agjencisë Kosovare të Mirëbesimit.
Në favor të kësaj flet edhe neni
24, pika 2 e Rregullores, sipas të cilës “Këshilli
kolektivisht dhe
individualisht i përgjigjet PSSPKB për
harmonizimin e punës së Agjencisë me:
Rezolutën 1244 të Këshillit
të Sigurimit të Kombeve
të Bashkuara, me dispozitat e kësaj
Rregullore dhe me dispozitat
e tjera që mund t’i nxjerrë PSSPKB
në lidhje me këtë Rregullore,
me cilindo ligj në fuqi në Kosovë
dhe akt themelues, dispozita, direktiva operative,
financiare e personale dhe veprime afariste të Agjencisë”.
A do
të mbetet statusi i mëtejshëm
e punëtorëve në mëshirën
e blerësve të ndërmarrjeve
të tyre
-Çështje tjetër që shtrohet është procedura
e zbatimit të privatizimit. Kjo procedurë është rregulluar
me aktin juridik intern të AKM
të quajtur “Procedura e tenderimit
për privatizim të tipit
Spin – Off”. Me këtë akt
juridik rregullohet tërë procedura
praktike e privatizimit në të gjitha
fazat.
Ky akt intern përbëhet nga 15 nene
ose pika në afërsisht 10 faqe të shtypura.
Me këto rregullohen
të gjitha veprimet praktike prej pikës
kush mund të marrë pjesë në tender
e deri te përmbajtja
dhe dorëzimi i ofertave dhe lidhja e marrëveshjes
me shkrim me blerësin rreth privatizimit
të ndërmarrjes
shoqërore. Në këtë akt
janë të përcaktuara edhe të ashtuquajturat “kompetenca
të rezervuara
të AKM” në procedurën
praktike të privatizimit.
Specificitetet themelore të metodës
së privatizimit të ndërmarrjeve
shoqërore (Spin – Off) janë të përcaktuara
në nenin 8 të Rregullores
nr. 2002/12, ku AKM, në emër të ndërmarrjes
shoqërore,
mund të themelojë një ose më shumë shoqëri
aksionare dhe në këto shoqëri
të bartë të drejtat
dhe interesat në raport me tërë aktivën
ose me pjesë të aktivës së ndërmarrjes
përkatëse
shoqërore. Pjesët e shoqërisë apo
të shoqërive aksionare të themeluara
në këtë mënyrë i posedon
ndërmarrja shoqërore përkatëse
dhe ato i qeveris AKM konform nenit 6 të Rregullores.
Në fazën e dytë, AKM, në emër
të ndërmarrjes përkatëse
shoqërore, mund t’ua shesë ose
të bartë një pjesë ose
të gjitha pjesët
e shoqërisë aksionare investuesve privatë ose
juridikë (të vendit ose
të huaj).
Të hyrat nga shitja e një pjese ose
të të gjitha pjesëve nga alineja
e sipërme i qeveris AKM, midis
të tjerash, në favor të kreditorëve
të ndërmarrjes shoqërore.
Duhet ditur gjithashtu se
AKM qeveris në tërësi
gjithsej 55 ndërmarrje publike në Kosovë,
siç janë,
për shembull, Korporata Energjetike e Kosovës,
Post Telekomi i Kosovës, ekonomia e ujërave,
komunikacioni ajror e hekurudhor etj., të cilat,
gjithsesi, nuk hyjnë në procesin e
privatizimit,
respektivisht ku mund të hyjnë vetëm
disa pjesë përbërëse të tyre.
-Duhet pasur parasysh edhe një çështje,
e kjo është çështja e statusit
të punëtorëve të atyre
ndërmarrjeve që janë privatizuar
ose që do të privatizohen.
Punëtorët e punësuar në këto
ndërmarrje kanë të drejtë individuale
ose grupore që të konkurrojnë në tenderin
e shpallur. Pra, individit, grupit të punëtorëve
ose tërë kolektivit
u garantohet e drejta
që, nëse kanë mjete financiare,
të paraqesin oferta për privatizimin
e ndërmarrjes në të cilën
kanë punuar.
Nëse nuk gabojmë, deri tash
kemi pasur një rast të tillë në praktikë,
kur punëtorët e kanë privatizuar
ndërmarrjen “Termosistemi” në Rahovec
në rundin e parë të privatizimit.
Ky nuk është privilegj, por e drejtë të cilën
e ka çdo qytetar, përkatësisht çdo
person fizik ose
juridik. I vetmi privilegj që u është dhënë punëtorëve është në rastin
kur oferta e tyre është identike
me ofertën ose ofertat e tjera.
Në këtë rast, përparësi
ka oferta e punëtorëve. Por, mund
të pajtohemi se kjo mundësi ekziston
vetëm në domenin teorik.
Në të kundërtën, statusi
i mëtejshëm e punëtorëve
mbetet në mëshirën e blerësve
të ndërmarrjes.
I vetmi “ngushëllim” për
këta punëtorë mund të jetë fakti
se atyre u takojnë 20% të çmimit
të
arritur, që u ndahen këtyre punëtorëve
sipas parametrave të caktuar.
Listën e punëtorëve që kanë të drejtën
e kompensimit e përcakton definitivisht
AKM pasi ta ketë marrë listën
e përbashkët
të vërtetuar të të punësuarve
nga ana e përfaqësuesve të të punësuarve
të ndërmarrjes përkatëse
dhe të Sindikatës së Pavarur të Kosovës.
Punëtor i punësuar që ka të drejtën
e kompensimit konsiderohet punëtori që është i
regjistruar si i
punësuar në ndërmarrje në kohën
e privatizimit dhe në qoftë se emri
i tij gjendet në listën e
rrogave në atë ndërmarrje në periudhën
prej së paku tre vjetësh. Punëtort
e tjerë, që nuk janë të kënaqur
me këta parametra ose që nuk
i plotësojnë këto kushte, e që konsiderojnë se
u takon e
drejta e kompensimit, mund t’i paraqesin
ankesën e tyre Këshillit të Veçantë të Gjykatës
Supreme
të Kosovës, të themeluar me Rregulloren
nr. 2002/13, datë 13 qershor 2002.
Autorizimi për pagesën e kompensimit
punëtorëve të cilëve u takon
kjo e drejtë i është dhënë Sindikatës
së Pavarur të Kosovës,
të cilën AKM e ngarkon me shumën
e nevojshme të parave nga
kontoja e vet e veçantë. Pagesa e
këtij kompensimi bëhet sipas këtij
kriteri:
- 75% të këtyre mjeteve ndahen dhe
paguhen në shuma të njëjta për
secilin punëtor;
- 25% u ndahen punëtorëve proporcionalisht
me stazhin e punës që kanë ata,
pra secili veç e
veç, në atë ndërmarrje.
Pra, blerësi i ndërmarrjes, qoftë ai
person fizik apo juridik, nuk është i
obliguar në asnjë mënyrë që t’i
ndalë punëtorët në marrëdhënie
pune. A do ta ndalë ose jo ndonjërin
punëtor varet ekskluzivisht
nga planet e tij, vullneti dhe dëshira e
tij.
Cilat
janë rezultatet praktike
të procesit
të realizuar deri tash të privatizimit
në Kosovë
Aplikimi
praktik i dispozitave të pjesshme
dhe të centralizuara që e rregullojnë procesin
e
privatizimit ka filluar gjatë vitit 2003.
Janë mbajtur dy runde të privatizimit.
Në rundin e parë, më 14
korrik 2003, janë tenderuar 5 e janë privatizuar
4 ndërmarrje, kurse në rundin e dytë,
më 3
shtator 2003, janë tenderuar 19 e janë privatizuar
18 ndërmarrje, që do të thotë se
janë tenderuar
24, nga të cilat janë privatizuar 22
ndërmarrje.
Në këtë vështrim, dëshirojmë të theksojmë një fakt
të hidhur se investitorë e dhe blerës
të huaj
nuk janë të interesuar të inkuadrohen
në procesin e privatizimit. Në favor
të këtij konstatimi flet
edhe fakti se, me pak përjashtime, asnjë person
i huaj as nuk ka marrë pjesë, përkatsisht
nuk ka
bërë ofertë për privatizimin
e ndërmarrjeve në asnjërin nga
dy rundet e mbajtura. Shkaqe kryesore
të kësaj abstinence të investitorëve
të huaj me siguri janë statusi i padefinuar
i Kosovës, mungesa e
infrastrukturës së tërësishme
ligjore mbi investimet e huaja, kolizioni i dispozitave
juridike dhe
mungesa e sistemit efikas të sigurimit të kredive.
Në këso kushtesh ka qenë fare
reale të pritet
mungesa e investitorëve të huaja të cilët
në asnjë mënyrë nuk dëshirojnë ta
rrezikojnë kapitalin e
tyre.
Përpos kësaj, çmimet e realizuara
për 22 ndërmarrje shoqërore të privatizuara
deri tash, shikuar
realisht, janë të ulëta. Për
më tepër, nëse krahasohen me çmimet
që janë në procesin e privatizimit
në vendet përreth, çmimet në Kosovë janë qesharake.
Për shembull, hoteli “Adriatik” në Mitrovicë,
që gjendet në qendër të qytetit
dhe ka rreth 50 dhoma për bujtje dhe infrastrukturë përcjellëse
të domosdoshme
për ushtrimin e veprimtaisë hoteliere, është privatizuar
me çmim pak më shumë se
400.000 euro.
Ç
mimi më i lartë në dy rundet e
para është arritur rreth 2.500.000
euro për privatizimin e fabrikës “Plastika” në Prishtinë.
Duke krahasuar çmimet e arritura të privatizimit
në Kosovë me ato në vendet përreth,
konkretisht
me ato në Serbi, do të shohim ndryshime
drastike në një rast konkret. Për
Industrinë e Duhanit në Gjilan,
tenderi i të cilës është anuluar
për shkak të numrit të pamjaftueshëm
të ofertave, çmimi më i
lartë i arritur ishte rreth 500.000 euro.
Afërsisht në të njëjtën
kohë, Induistria e Duhanit në Nish,
me kapacitet vërtet më të lartë se
ajo e Gjilanit, sipas njohurive tona, është shitur
për afro
400.000.000 euro. Çdo koment është i
tepërt.
Ndërkaq, ajo që brengos më së tepërmi është situata
momentale rreth procesit të filluar të privatizimit
të ndërmarrjeve. Fatkeqësisht,
ky proces momentalisht është ndalur,
përkatësisht, ë
shtë ndërperë.
Cilat
shkaqe kanë ndikuar në ndërprerjen
e procesit të privatizimit
Për mungesë të transparencës
në AKM, në opinion janë paraqitur
variante të ndryshme të shkaqeve
për ndërprerjen e procesit të privatizimit.
Supozohej se autoritetet e Serbisë kanë ndikuar
në këtë ndërprerje
dhe se dikush ka bërë ankesë në Nju-Jork,
etj. Rreth kësaj çështjeje janë mbajtur
shumë debate si nga ana e institucioneve
ndërkombëtare ashtu edhe nga ana e
atyre lokale. Bordi i
Drejtorëve i AKM, nga mbarimi i tetorit,
ka mbajtur një mbledhje, në të cilën
ka marrë vendim që,
brenda një jave, të vazhdojë me
rundin e tretë të privatizimit. Mirëpo,
doli se këto ishin fjalë boshe.
Se situata, në këtë pikëpamje, është shumë serioze,
flet edhe vizita e PSSPKB në Nju-Jork për
konsultim pikërisht rreth kësaj teme.
Gjatë ndërprerjes së procesit
të privatizimit, sipas mendimit tonë,
janë kristatilizuar dy shkaqe
themelore të kësaj ndërprerjeje:
- Ligji mbi pasuritë në pronësi
të Republikës së Serbisë (“Fletorja
Zyrtare e RS”, 53/95) dhe
- Kërkesa e kuadrit ndërkombëtar
në Agjencinë Kosovare të Mirëbesimit
për konstituimin e
llojit të caktuar të imunitetit ndërkombëtar
për të.
Sipas Ligjit të përmendur të RS,
të gjitha pasuritë publike në territorin
e Kosovës janë pronësi e
Republikës së Serbisë. Kjo do
të thotë se ato pasuri nuk mund të privatizohen
në Kosovë,
përkatësisht se privatizimin e tyre
mund ta bëjnë vetëm organet kompetente
të Serbisë.
Në këtë kontekst, situata është shumë e
ngatërruar, meqenëse ky ligj kontestues
edhe më tutje ë
shtë në fuqi në Serbi dhe me asnjë akt
tjetër nuk është vënë jashtë ligjit.
Nga ana tjetër, roli i
UNMIK-ut dhe autorizimi i tij në këtë drejtim
edhe më tutje është shumë diskutabël.
Lëmshi bëhet
edhe më i ngatërruar nëse kihet
parasysh pika 10 e preambulës së Rezolutës
1244/1999 të Këshillit
të Sigurimit të KB,
sipas të cilës, respektohen sovraniteti
dhe integriteti territorial i RSJ
(tash Unionit Serbi dhe Mali i Zxi) në territorin
e të cilit praktikisht vlen edhe më tutje
ligji
kontestues.
Pra, mbetet të shihet, besojmë në një të ardhme
të afërme, si do të zgjidhet ky
problem.
Përpos kësaj, kërkesa e të punësuarve
në AKM për konstituimin e “imunitetit
ndërkombëtar” është shumë diskutabile
dhe, në esencë,
problematike që vështirë se mund
të pranohet. Një lloj imuniteti
tashmë është konstituuar në Kosovë.
Në të vërtetë, me Rregulloren
2000/47, datë 18 gusht 2000,
janë përcaktuar statusi, privilegjet
dhe imuniteti i KFOR-it e i UNMIK-ut dhe i personelit
të tyre
Për imunitetin e UNMIK-ut dhe të personelit
të tij flet neni 3, pika 1 deri 5 e kësaj
Rregulloreje.
Analog me interpretimin e dispozitave të Rregullores,
edhe personeli i AKM, që është anëtar
i
UNMIK-ut dhe nën mbikëqyrjen e tij,
gëzon privilegjet e përmendura si dhe
imunitetin.
A nuk mjafton Rregullorja e përmendur për
personelin e AKM ose kërkon autorizime më të mëdha
dhe imunitet më të madh sesa kanë,
për shembull, njësitë e KFOR-it, është pyetje
e madhe. Pyetje është, në të vërtetë,
cilat motive e kanë shtytur personelin e
AKM që të kërkojë kësi
imuniteti.
Kjo situatë e paqartë rreth ndërprerjes
së procesit të privatizimit u ka shkaktuar
dëme të mëdha
personave që tashmë i kanë privatizuar
ndërmarrjet në dy rundet e para. Janë paguar
në tërësiç
mimet shitblerëse, e në disa raste
tashmë kanë filluar investime në këto
ndërmarrje duke u
përgatitur për aktivizimin e prodhimit.
Të gjithë blerësit kanë marrë kredi
bukur të mëdha në
banka dhe këstet mujore për pagesë kanë filluar
të arrijnë ndërkohë që AKM
ende nuk i ka përpiluar
e jo më nënshkruar kontratat me blerësit.
Blerësit vetëm për disa muaj janë dëmtuar
rëndë dhe
shumë prej tyre kanë paralajmëruar
se do të ngrejnë padi kundër AKM
konform me Rregulloren nr.
2002/13, datë 13 qershor 2002.
Sa është (de)bllokuar procesi i privatizimit
në Kosovë
Informacionet e fundit rreth vazhdimit të procesit
të filluar të privatizimit janë shumë kontradiktore.
Ndërsa anëtarët ndërkombëtarë të Këshillit
të Drejtorëve pohojnë se është gjetur
zgjidhja për
debllokimin e procesit, anëtarët lokalë konsiderojnë se
pikërisht tash është bllokuar
totalisht procesi
i privatizimit në Kosovë. Nëse
janë të sakta të dhënat se
duhet të bëhet revidimi i tenderëve
tashmë të përfunduar, atëherë gjithsesi është më afër
realittit vlerësimi i anëtarëve
lokalë të
Këshillit të Drejtorëve të AKM.
Sido që të jetë, mbetet të shihet çka
do të tregojë koha.
Si konkluzion imponohet mendimi se këto
pasoja të mëdha negative, megjithëse
procesi i
privatizimit është mu në fillim,
megjithatë, janë rezultat i fillimit
të ngutshëm. Privatizimi, me këtë ndërprerje,
ka marrë grusht veçanërisht
të rëndë, pasojat e të cilit,
jemi të bindur, do të ndihen
sidomos në të ardhmen. Me këtë akt është tundur
tmerrësisht besimi ndaj AKM dhe ndaj tërë procesit
të privatizimit. Eshtë reale
të pritet se kjo do të ndikojë edhe
në zvogëlim të
konsiderueshëm të numrit të të interesuarve
edhe kur të fillojë procesi i privatizimit.
E sa u përket
investitorëve dhe blerësve të huaj
në procesin e privatizimit në Kosovë konsiderojmë se,
pas këtyre
ngjarjeve, pjesëmarrja e tyre mund të jetë vetëm
iluzion i thjeshtë. Dhe asgjë më tepër.
Merre fajlin komplet në PDF-Format:
Privatizimi_ne_Kosove.pdf
|
